بررسی جرم خیانت در امانت در کود جزای افغانستان

3- ارکان جرم خیانت در امانت
هر جرمی متشکل از سه رکن یا عنصر می باشد که عبارتند از: رکن قانونی، رکن مادی و رکن معنوی. البته برخی دیگر از حقوق دانان رکن قانونی را به عنوان یک رکن مستقل نمی پذیرند و معتقدند: عنصر قانونی را نباید به عنوان یک عنصر مجزا در بحث ارکان متشکله جرم ذکر کرد، بلکه باید این عنصر را که لازمه اصل قانونی بودن جرایم و مجازات ها است زیر بنای دو عنصر مادی و روانی دانست»
در نظام قضایی کامن لا هم که مبتنی بر عرف قضایی می باشد و نه قوانین موضوعه رکن قانونی جرم ذکر نمی شود و فقط از دو رکن مادی و معنوی نام برده می شود.
برخی حقوق دانان معتقد به وجود رکن چهارمی بنام «عدم مشروعیت» هم هستند. از دیدگاه این گروه از حقوق دانان گاه دیده میشود که با وجود تحقق هر سه رکن یاد شده باز شخص مرتکب مجرم شناخته نمی شوند؛ مانند کسی که در مقام دفاع مشروع مرتکب قتل می شود. بنابر این لازم است علاوه بر آن سه رکن عمل نیز نامشروع باشد.
به نظر می رسد دیدگاه فوق درست نباشد؛ چون رکن قانونی جرم به این معنا است که عملی بر اساس قانون جرم باشد، از طرفی وقتی فعلی مانند دفاع مشروع قانوناً مجاز است، دیگر رکن قانونی در اینجا مفقود است. به بیان دیگر قانون گذار عملی را جرم دانسته ولی در شرایط خاصی همان عمل را مباح دانسته است پس آن عمل جرم نیست. لذا می توان گفت در این مورد و موارد دیگری که جزو عوامل موجهه جرم است، رکن قانونی مفقود است و نیاز به اختراع رکن چهارمی بنام عدم مشروعیت نیست.
به هر صورت ما با توجه به دیدگاه اکثریت حقوق دانان که معتقدند هر جرمی متشکل از سه رکن است، ارکان جرم خیانت در امانت را بررسی می کنیم.
2-1- رکن قانونی
به این معنا است که فقط اعمالی جرم هستند که قانون آن را جرم بداند و برای آن مجازات تعیین کرده باشد.رکن قانونی جرم خیانت در امانت در نظام کیفری افغانستان مواد 720 تا 724 کود جزا مصوب 1396 شمسی میباشد. ماده 720 قانون مذکور مقرر داشته است: « شخصی که پول یا مال منقول یا سندیا مهر یا امضا را که بر اساس توافق، قرارداد، حکم قانون یا حکم محکمه به وی امانت سپرده شده است، برای خود یا منفعت شخص دیگری استعمال یا تصاحب کند یا آنها را با سؤنیت تلف یاپنهان سازد یا در آنها طوری تصرف کندکه به صاحب مال ضرر وارد شود، مرتکب جرم خیانت در امانت شناخته شده مطابق احکام این فصل مجازات می گردد.»
2-2- رکن مادی
رکن مادی متشکل از سه بخش است که در اینجا بصورت جداگانه بررسی می شود.
الف- رفتار مادی
با توجه به متن ماده720 کود جزا رفتار مادی فیزیکی می توانداستعمال، تصاحب، تلف کردن، پنهان کردن یا تصرف کردن باشد.
استمعال عبارت است از مورد استفاده قراردادن مال مورد امانت يا مصرف کردن آن به ضرر مالک يا متصرف قانوني مال. دکتر ميرمحمد صادقي چنين مي‌نويسد: «استعمال با بقاي عین نيز ممکن بوده و ملازمه‌اي با از بين بردن عين ندارد مانند آنکه مرتکب فرش اماني سپرده شده را به زير پا بيندازد و از آن استفاده نمايد»
تصاحب، به اين معني است که امين مبادرت به همان تصرفاتي درمال اماني مي نمايد که مالک مي تواند مبادرت به آن نمايد. تصاحب مال مورد امانت مي تواند از افعال ياترک فعلهاي مختلفي از قبيل فروختن يا گرو گذاشتن يا عدم استرداد و يا به مصرف معيني نرسانيدن مال موضوع امانت استنباط گردد.
تلف کردن مورد امانت يعني نابود کردن يا از بين بردن آن به هر وسيله ممکن از قبيل آتش زدن، شکستن، پاره کردن و .. مي باشد و اتلاف ممکن است به مباشرت شخص صورت گيرد و يا ممکن است که وي مسبب از بين رفتن آن شود. بعلاوه اتلاف اعم است از کل مال، و اتلاف جزءمال. و تلف کردن مال ممکن است بوسيله ترک فعل نيز صورت پذيرد مثل اينکه امين عمدا و از روي سوء نيت از دادن غذا به حيوان امانتي خودداري کرده و موجب تلف شدن آن گردد. به نظر برخي ديگر از حقوقدانان چنانچه خيانت در امانت از طريق تلف مال مورد امانت صورت گيرد از مصاديق تخريب است ليکن مقنن چنين مواردي را از شمول مقررات راجع به تخريب خارج کرده و مشمول حکم خاص خيانت در امانت نموده است
ب- شرایط لازم برای تحقق جرم
تحقق این جرم منوط به وجود شرایط ذیل است:
1- موضوع جرم باید پول، مال منقول، سند یامهر و امضا باشد. بنابر این چنانچه شخصی مال غیر منقول خود مانند خانه، زمین، باغ خود را به دیگری بسپارد، جرم خیانت در امانت محقق نخواهد شد. همچنین هرگاه کسي فرزند خود را به ديگري به سپارد يا او را نسبت به اسرار زندگي يا اسرار راجع به اختراع خود امين قرار دهدوقوع خيانت در امانت نسبت به فرزند يا اسرار راجع به اختراع قابل تصور نخواهد بود.
2- سپرده شدن مال به امین بر اساس توافق، قرارداد، حکم قانون یا حکم محکمه.
بنابر این چنانچه مال به شخص سپرده نشده باشد مثل این که شخصی مالی را پیدا کرده وبه صاحبش بازنگرداند، مرتکب جرم خیانت در امانت نشده است. سپردن می تواند توسط شخص صاحب مال یا متصرف قانونی صورت گیرد و یا این که بر اساس حکم محکمه به امین سپرده شده باشد.مثل این که محکمه اموال منقول کودک یتیم را به قیّم وی سپرده باشد و قّیم آن را برای منافع شخصی خود استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود نماید در تمام این موارد جرم خیانت در امانت محقق شده است.
ج- نتیجه حاصله
باید در نتیجه این جرم صاحب مال ضرر کند؛ بنابر این چنانچه استعمال، یا تصرف در مال بگونه ای باشد که هیچ ضرری متوجه صاحب مال نشود، جرم خیانت در امانت محقق نخواهد شد.
2-3- رکن روانی
قصد مجرمانه در جرایم عمدی و بی احتیاطی و بی مبالاتی در جرایم غیر عمدی را رکن روانی جرم نامیده اند. رکن روانی دارای اجزای ذیل است:
1- علم؛
2- اراده و عمد؛
3- قصد؛
4- انگیزه
جرم خیانت در امانت از جرایم مادی صرف نیست لذا برای تحقق آن لازم است علم، عمد، قصد و انگیزه وجود داشته باشد. کلمه «سؤ نیت» در ماده 720 کود جزا بیانگر شرایط مذکور است. به بیانی دیگر زمانی سؤ نیت تحقق می یابد که شخص بداند مالی که استعمال، تصاحب و یا تلف می کند مال غیر است. ثانیاً عمد در عمل مجرمانه خود داشته باشد؛ یعنی عمدا مال غیر را استعمال، تصاحب، تلف و.. نماید. بنابر این چنانچه سهواً مرتکب این عمل شده باشد، خیانت در امانت محقق نمی شود. ثالثاً به قصد ضرر رساندن به صاحب مال این کار را انجام دهد؛ بنابر این اگر میوه ای که در حال خراب شدن باشد و امین آن میوه ها را بفروشد و پولش را برای صاحب میوه کنار بگذارد مرتکب جرم خیانت در امانت نشده است.

3- جرایم در حکم خیانت در امانت
3-1- بر اساس بند 1 ماده 722 کود جزا: شخصی که مال منقول را خریداری نماید و فروشنده آن را بمنظور پرداخت تمام قیمت مال در ملکیت خود نگهدارد و خریدار بدون اجازه قبلی فروشنده طوری در آن تصرف نماید که مال مذکور را از حیازت فروشنده خارج سازد، عمل وی در حکم خیانت در امانت شناخته می شود.
3-2- بر اساس بند 1 ماده724: در صورتی که مالک مال منقول که اموال وی به حکم قانون یا قرار محکمه تحت حجز قرار گرفته یا تحت تصرف قضا گذاشته شده باشد مال را با سؤ نیت برای خود یا منفعت شخص دیگری استعمال یا در آن تصرف نماید یا آن را پنهان کند یا برای شخصی که در مال مذکور حق مطالبه از وی را داشته تسلیم نکند در حکم خیانت در امانت شده است. بنابر این چنانچه مفلّس بدون اجازه مقامات قضایی در اموال و دارای اش تصرف نماید درصورتی که سؤ نیت داشته باشد مرتکب جرم خیانت در امانت شده است.
3-3- بر اساس بند2 ماده 724: در صورتی که گرو گیرنده مال مرهونه را نزد مالک آن به امانت بگذارد و مالک مذکور برای خود یا منفعت خود یا منفعت شخص دیگرآن را به سؤ نیت استعمال یا بر خلاف مقصدی که به او سپرده شده، در ان تصرف نماید.
در این صورت با آن که مالک در مال خودش تصرف کرده است، اما از آنجا که مالش در گرو دیگری بوده تا زمانی که مالش در گرو دیگری است حق تصرف در آن را ندارد.
نتیجه:
خیانت در امانت یکی از جرایم علیه اموال و مالکیت است که در نظام کیفری افغانستان جرم انگاری شده است. کود جزای افغانستان مصوب 1396 شمسی علاوه بر جرم خیانت در امانت مواردی را تحت عنوان جرایم در حکم خیانت در امانت جرم انگاری نموده است.

منابع:
الف- قرآن کریم
ب- کتاب ها
1- جعفری لنگرودی،(1368) محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش
2- میرمحمد صادقی، حسین،(1389ش) جرایم علیه اموال و مالکیت، تهران، نشر میزان
3- قیاسی، جلال الدین، ساریخانی، عادل و خسرو شاهی، قدرت الله،(1391) مطالعه تطبیقی، حقوق جزای عمومی( اسلام و حقوق موضوعه)قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ سوم.
4- حلی، حسن بن یوسف، ( بی تا) تحریر الاحکام الشرعیه، قم، موسسه امام صادق.
5- الطوسی، محمدحسن، (1351ق) المبسوط، المکتبه المرتضویه.
6- السرخسی ، ( بی تا) محمد بن احمد، المبسوط، بیروت، دارالمعرفه
ج- قوانین
7- کود جزای افغانستان مصوب 1396.

+نوشته شده در یکشنبه ۱۳۹۶/۱۱/۲۹ساعت 18:1 توسط سیدمحمد حسینی (عالمی) |